Συνέντευξη: Amarildo Topalis
O Yannis Πανταζής κατασκευάζει ακόμη αρχαία ελληνικά πνευστά, ζει και εργάζεται σε ένα από τα πιο όμορφα μέρη του κόσμου, στη Σαντορίνη. Αντλεί πληροφορίες από αρχαίες αναφορές και περιγραφές για να κρατά την παράδοση χιλιάδων χρόνων ζωντανή για τις επόμενες γενεές. Το BBC, Rai3, Tv5, NDR έχουν κάνει ειδικά αφιερώματα για την δουλεία του και τον πύργο La Ponta που διαθέτει στο Ακρωτήρι. Διαβάστε για την σχέση του με τον μουσικοσυνθέτη Βαγγέλη Παπαθανασίου και τον μουσικό Ψαραντώνη.
Είσαι μάλλον ο μοναδικός άνθρωπος που κατασκευάζει ακόμη αρχαία ελληνικά πνευστά από ό,τι ξέρω (με διορθώνεις αν υπάρχει άλλος)
Δεν είμαι ο μόνος κατασκευαστής! Υπάρχουν και άλλοι! Υπάρχει μια τάση για αναβίωση των αρχαίων και παραδοσιακών πνευστών σε μεγάλο βαθμό. Η Ιστορία μας παραδίδει πολλούς τύπους: Καλαμένια, οστέινα, ξύλινα, μεταλλικά κ.ά. από το ποιμενικό σουραύλι έως τη σάλπιγγα. Τα περισσότερα από αυτά τα έχουμε μόνο σε εικονικές αναπαραστάσεις και κάποια διατηρούνται ακόμη και σήμερα στη λαϊκή παράδοση. Έχουν γίνει και γίνονται απόπειρες ανακατασκευής αρχαίων και μεσαιωνικών πνευστών για ακαδημαϊκούς-ερευνητικούς σκοπούς. Από την άλλη, υπάρχουν τύποι – όπως προανέφερα- αρχαίων και μεσαιωνικών πνευστών που ενυπάρχουν ζωντανά στη σημερινή παράδοση, όπως η τσαμπούνα και η μαντούρα. Εκεί εκτείνεται η δραστηριότητά μου και, συγκεκριμένα, στους τύπους των πνευστών που η βάση τους είναι το καλάμι. Ένα υλικό άφθονο στη χώρα μας, με σπουδαία μυθολογία και λαογραφία. Κατασκευάζω τσαμπούνες, αυλούς και δίαυλους με γλωσσίδια τύπου κλαρινέτου, σύριγγες, πλαγίαυλους, καλαμένια κλαρίνα κ.ά. Επίσης πειραματίζομαι με τα υλικά που διαθέτω και δημιουργώ πρωτότυπα πνευστά, όπως πιθανόν να έκανε και ένας κατασκευαστής της εποχής του χαλκού, που χρησιμοποιούσε ακριβώς τα ίδια υλικά.
Από πού ξεκίνησε η ενασχόλησή σου με την κατασκευή αρχαίων ελληνικών πνευστών;
Από την αγάπη μου για την Τσαμπούνα, τον άσκαυλο του Αιγαίου. Όλα ξεκίνησαν το 2006, όταν βρέθηκα στο νησί της Νάξου. Με οδήγησε εκεί ο ήχος της Τσαμπούνας, χωρίς να γνωρίζω ούτε το παρουσιαστικό του οργάνου ούτε τα υλικά δομήσεώς του. Πρώτη φορά το άκουσα όταν ήμουν εννέα χρόνων, μέσω της κρατικής τηλεόρασης στην πατρίδα μου, τα Γρεβενά. Από εκείνη τη στιγμή, αυτός ο ήχος θεμελιώθηκε στην παιδική μου ψυχή και συνδυάστηκε με τους πρωτόλειους ήχους της μουσικής παράδοσης του τόπου μου, γεννημένους από την ανάσα της Τηθύος. Το πρώτο μου όργανο το αγόρασα από έναν βοσκό, τον Μιμικό από τον Δανακό, που γνωρίζει πολλά παλαιά παραμύθια. Αν βρεθείτε ποτέ στη Νάξο να τον συναντήσετε. Δίπλα στον Μιμικό το βοσκό με τα παραμύθια, κρατώντας τα υλικά δομήσεως του οργάνου στα χέρια μου ένιωσα πως κρατώ την ίδια την ιστορία της εξέλιξης της ανθρωπότητας και ότι η τσαμπούνα είναι ένα μουσικό όργανο βγαλμένο από μια πρωτόλεια ανθρώπινη συνδυαστική και εκφραστική σκέψη. Όλο αυτό συνδυάστηκε με την αγάπη μου για την Ελληνική μυθολογία και ιστορία και έτσι οδηγήθηκα έλλογα σε αυτόν το δρόμο, με γνώμονα τη δίψα για γνώση.
Ποιες είναι οι πηγές ώστε να αντλήσεις πληροφορίες για τη σωστότερη δημιουργία των οργάνων(αρχαία κείμενα, τοιχογραφίες, ευρήματα κ.τ.λ.);
Οι πηγές που αντλώ τις πληροφορίες μου είναι η παράδοση που μας έχει έρθει αυτούσια από το παρελθόν ως τις μέρες μας, αρχαίες αναφορές και περιγραφές, εικονικές αναπαραστάσεις (αγγεία τοιχογραφίες).
Ποιες οι δυσκολίες για την ανεύρεση των πηγών αυτών;
Σήμερα, στην εποχή της πληροφορήσεως, όλα γίνονται γρήγορα, αρκεί να έχεις μεθοδευμένη πρακτική στην έρευνά σου. Οι πληροφορίες πραγματικά είναι σπουδαίες όταν ιχνηλατείς το ιστορικό βάθος.
Τι είναι σημαντικό στην κατασκευή ενός πνευστού; Πόσο μπορεί να διαρκέσει κατά μέσο όρο η κατασκευή ενός οργάνου; Ποιο είναι το πιο δύσκολο κομμάτι στη διαδικασία κατασκευής του; (ενδεικτικά μπορείς να αναφέρεις 2 όργανα το δυσκολότερο και το πιο εύκολο για να κατασκευαστεί)
Η εμπειρία και το μεράκι είναι σημαντικά. Αυτή η ιδιότυπη γενεσιουργός ουσία συμβαδίζει με το δέος της δημιουργίας. Κάθε μουσικό όργανο είναι μοναδικό και έχει τη δική του συχνότητα…
Η κατασκευή μπορεί να διαρκέσει από 10 δευτερόλεπτα (μονοτονική σύριγγα – σφυρίχτρα) έως και ένα μήνα (τσαμπούνα). Το πιο δύσκολο κομμάτι της κατασκευής είναι τα μονά επικρουστικά γλωσσίδια τύπου κλαρινέτου, τα λεγόμενα και μπιμπίκια. Είναι αυτά που δίνουν το χαρακτηριστικό της τσαμπούνας ήχο. Και αυτό γιατί είναι πολύ ευαίσθητα και μεταβαλλόμενα. Παρατήρησα ότι η τεχνική κατασκευής των γλωσσιδίων αναπτύσσεται συνεχώς και εξελίσσεται. Σαν το ίδιο το καλάμι να σου δείχνει τον δρόμο..
Πόσο σημαντικό είναι ο δημιουργός να συμμετέχει ενεργά και στις δυο διαδικασίες, κατασκευή και παίξιμο;
Είναι μια καταλυτική επαφή, οι καρποί της οποίας σε βοηθούν να κατανοήσεις τη δική σου ιδιοσυχνότητα, αλλά και τα εκφραστικά σου όρια.
Ποια είναι τα μουσικά όργανα που παίζεις και από ποιες περιοχές της Ελλάδας προέρχονται;
Τα όργανα κυμαίνονται από τη Θράκη έως τη Κρήτη. Γκάιντες, ζουρνάδες, φλογέρες, αρχαίες λύρες. Ακόμη και μουσικά όργανα που ήδη φτιάχνω. Με συγκινεί και μόνο η ύπαρξή τους στη ζωή μου. Επίσης παίζω σαξόφωνο και φυσαρμόνικα.
Τι προσφέρει το La Ponta στον επισκέπτη του; Υπάρχουν ταξιδιώτες που έρχονται καθαρά για να σε επισκεφτούν, ίσως ταξιδιώτες-φίλοι πια;
Το La Ponta προσφέρει καθημερινές πρωινές και απογευματινές παραστάσεις, στις οποίες παρουσιάζω τα μουσικά όργανα που κατασκευάζω μέσα σε ένα πλέγμα από μυθολογικές ιστορίες για ένα κοινό όλων των ηλικιών, σε συνδυασμό με την ιστορική αναδρομή του ενετικού πύργου. Σε ένα σημείο η παράσταση γίνεται διαδραστική και ο ακροατής γίνεται κοινωνός της μουσικής έκφρασης. Ο ταξιδιώτης μπορεί να αποκτήσει χειροποίητα μουσικά όργανα, μοναδικά βιβλία, εκτυπώσεις και σπάνια αντικείμενα από το πωλητήριο του La Ponta.
H βραδινές συναυλίες έχουν μυσταγωγικό χαρακτήρα. Ο χαμηλός φωτισμός και τα κεριά συμπλέκονται με τη φυσική ακουστική του πύργου και την απαλή ευωδία του μύρου.
Έχω αποκτήσει βαθιές φιλίες στην πάροδο των ετών με ταξιδιώτες που επισκέφτηκαν και συνεχίζουν να επισκέπτονται το La Ponta. Πολλές από αυτές κατέληξαν σε σπουδαίες συνεργασίες, σε διεθνές επίπεδο, από επισκέπτες που έδειξαν ενδιαφέρον για τις παραστάσεις μου και μέσα από αυτό για την Ελληνική μουσική, καθώς, πέρα από τη μακραίωνή της ιστορία, που χάνεται στους αιώνες, υπάρχουν οι φιλοσοφικές και επιστημονικές της προεκτάσεις, με τις οποίες συνδέεται με θαυμαστό τρόπο. Όλα αυτά είναι άγνωστα στο μεγαλύτερο ποσοστό των επισκεπτών, αλλά είναι κάτι που τους συναρπάζει, μιας και η μουσική είναι παγκόσμια γλώσσα κατανόησης και επικοινωνίας.
Το BBC έκανε ένα αφιέρωμα στο έργο σου, φαντάζομαι θα βοήθησε στην προώθηση της Ελληνικής Τέχνης στο εξωτερικό και συγκεκριμένα του La Ponta. Η Ελληνική πολιτεία σε έχει βοηθήσει ή είναι εντελώς αυτοχρηματοδοτούμενη προσπάθεια;
Διάφοροι τηλεοπτικοί σταθμοί έκαναν αφιερώματα ( Rai3, Tv5, NDR) στα πέντε χρόνια της λειτουργίας του La Ponta, αλλά το ΒΒC ήταν κάτι το μοναδικό. Το ΒΒC 2 Scotland έκανε ένα αφιέρωμα για τους άσκαυλους (bagpipes) από διάφορα μέρη του κόσμου (1ο επεισόδιο) και για την παράδοση της Σκοτίας (2ο επεισόδιο). Είναι το πρώτο ντοκιμαντέρ για αυτό το είδος μουσικών οργάνων και εξ ορισμού έχει τεράστια διαχρονική αξία για τους λάτρεις του είδους και όχι μόνο. Το μεγαλύτερο μέρος του πρώτου επεισοδίου επικεντρώθηκε στο έργο μου, γιατί η παλαιότερη αναφορά για έναν τύπο ασκαύλου, που γνωρίζουμε μέχρι στιγμής, είναι από την Ελλάδα! Λένε από τον Αριστοφάνη! Και θεώρησαν ότι η τσαμπούνα και ο τρόπος κατασκευής που χρησιμοποιώ είναι ό,τι πιο αυθεντικό μας έρχεται από το παρελθόν. Η απήχηση ήταν και είναι πολύπλευρη. Έγινε μια πρόταση για περιοδεία στη Σκοτία, σε πανεπιστήμια και ακαδημίες μουσικής, το οποίο να είναι με τη μορφή ντοκιμαντέρ, οι παραγγελίες μουσικών οργάνων από το εξωτερικό αυξήθηκαν κατακόρυφα και πολλοί ήταν εκείνοι που επισκέφθηκαν το La Ponta μετά το αφιέρωμα. Το World bagpipe Association, στο χειμερινό τεύχος του περιοδικού που εκδίδει με το όνομα Chanter, έκανε πρωτοσέλιδο αφιέρωμα στο έργο μου. Η αφίσα από το τελευταίο World Bagpipe Conference είχε τσαμπούνες. Η μουσική παράδοση της Ελλάδος, όσον αφορά στους ασκαύλους, μπήκε στο διεθνές προσκήνιο και μάλιστα στην πρώτη γραμμή.
Eπίσης να αναφέρω ότι το La Ponta ήταν προτεινόμενό δύο φορές από το National Geographic για τo βραβείο World Legacy Awards στην κατηγορία sence of place (αίσθηση του τόπου).
Όλες οι προσπάθειές μας, συμπεριλαμβανομένης και της αναστήλωσης του πύργου, είναι αυτοχρηματοδοτούμενες.
Πού συναντώνται οι δρόμοι σας με τον σπουδαίο μουσικοσυνθέτη Βαγγέλη Παπαθανασίου;
Με τον Βαγγέλη μας συνδέει μια φιλία, όπου τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά βαδίζουν στην αναζήτηση της Αρετής.
“Η φιλία σέρνει τον χορό της ολόγυρα στην οικουμένη, κηρύττοντας σε όλους μας να σηκωθούμε για τον μακαρισμό”, όπως είπε και ο Επίκουρος.
Αν αφαιρεθεί η λέξη ενέργεια τι θα συμβεί στην ανθρωπότητα;
Σκεφτείτε το… Πώς να παράξουμε αυτό το “κάτι” (και τα παράγωγά του), όταν δεν μπορούμε να προφέρουμε το όνομα και τις θεμελιακές αξίες που αυτό εκπροσωπεί. Δεν θα μπορεί η ανθρωπότητα να κάνει ούτε ένα βήμα εμπρός, αντίθετα θα οπισθοδρομήσει με ταχείς ρυθμούς. Η αξία των εννοιών που προσδώσανε στις λέξεις οι υψίνοοι ‘Έλληνες ονοματοθέτες είναι κάτι παραπάνω από απλές λεκτικές διατυπώσεις.
Μπορείς να περιγράψεις τη ζωή σου στη Σαντορίνη κοντά στο Ακρωτήρι, σε ένα παλιό κάστρο με τον άνθρωπό σου και με την Τέχνη που αγαπάς;
Διάλεξα να μείνω στη Σαντορίνη από αγάπη για το νησί. Στο διάβα της πορείας μου πολλά εκπληρώθηκαν, ώστε να έχω μια ζωή δημιουργική, κάνοντας αυτό που αγαπώ πιότερο στη ζωή μου, μαζί με τη σύντροφο μου ‘Αρτζι Κακίση, που μου παρέχει αγάπη να δημιουργώ. Χάρη στην ‘Αρτζι υπάρχει το La Ponta, μιας και εκείνη είναι που ανέλαβε την αποκατάσταση του πύργου, αλλά και διατηρεί την εύρυθμη λειτουργία του. Χαρακτηριστικά λέω πως ό,τι βλέπεις στο La Ponta είναι η ‘Αρτζι, ό,τι ακούς είναι από εμένα!
Ο κοινωνικός μου περίγυρος τώρα που το συλλογίζομαι έχει να κάνει με ανθρώπους που αγαπάνε ό,τι κάνουν στη ζωή τους και αυτό αναπόφευκτα οδηγεί σε πολιτιστική άνοδο, κάτι που φαίνεται στο νησί τα τελευταία χρόνια. ‘Υπάρχει ένας αμοιβαίος σεβασμός μεταξύ μας. Οι συλλογικές μας δράσεις έχουν και κοινωνικό αντίκτυπο. Πραγματοποιήσαμε εκδηλώσεις για τη στήριξη των εργαστηρίων Ακρωτηρίου Θήρας, μιας και η πολιτεία έχει παραμελήσει εντελώς ένα από τους σπουδαιότερους προϊστορικούς οικισμούς του πλανήτη.
Ζώντας κοντά στον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου, δημιουργώντας σε ένα μεσαιωνικό κάστρο με τον άνθρωπο και την Τέχνη που αγαπώ είναι ελευθερία και μόνο. Αποτέλεσμα επιθυμίας, αλλά και βούλησης, οργάνωσης και κοπιαστικής αδιάκοπης εργασίας. Όλα δείχνουν να κινούνται από μια ιδιότυπη ανάγκη για προσωπική και συλλογική έκφραση. Η ανάγκη όμως μπορεί να είναι και κάτι κακό, δεν είναι αναγκαίο να ζούμε υπό το καθεστώς ανάγκης. Ας προσπαθήσουμε να κάνουμε το επόμενο διάστημα καλύτερο από το προηγούμενο, όσο βρισκόμαστε ακόμη στον δρόμο. Κι όταν φτάσουμε στο τέρμα ας χαρούμε ισορροπημένα.
Ποια είναι τα επόμενά σου σχέδια;
Τα σχέδια είναι πολυεπίπεδα. Ενδεικτικά αναφέρω ότι σχεδιάζονται περιοδείες σε διάφορα μέρη του κόσμου, που θα περιλαμβάνουν παραστάσεις, σεμινάρια και συνεργασίες. Θα υπάρξουν εκδόσεις ψηφιακών δίσκων, με τραγούδια της τσαμπούνας της Σαντορίνης και των παραστάσεων του La Ponta: “Ο Οδυσσέας Επιστρέφει” και ” Oι Νότες των Αιώνων”. Επίσης θα εκδοθεί και η πρώτη μου ποιητική συλλογή, με τον τίτλο “Ιστορίες από το Ξύλινο Βιβλίο”. Στα σχέδια είναι και μια συνεργασία με τον μεγάλο μας μουσικό Ψαραντώνη και ό,τι άλλο φωτίσουν οι Μούσες…
