Στα πλαίσια των θεατρικών επιβραβεύσεων που πραγματοποίησε το CITY CODE, ο Μάνος Καρατζογιάννης επιβραβεύεται στην κατηγορία “αγαπημένη σκηνοθεσία παράστασης”, με τη χρυσή καρφίτσα “Αμφιθέατρο” σχεδιασμένη από την Φαίη Παπανίκου (www.feypapanikoujewel.com), για το έργο “Για την Ελένη” που μετά το Εθνικό, το θέατρο Tempus Verum – Εν Αθήναις συνεχίζει τις παραστάσεις στο θέατρο “Σταθμός”.
Ο Μάνος Καρατζογιάννης διατηρεί μια σταθερή αλλά ανοδική πορεία στον χώρο του θεάτρου ως ηθοποιός αλλά και ως σκηνοθέτης.
Η παράσταση «Για την Ελένη», ένα έργο βασισμένο σε ιστορικό αρχείο του σπουδαίου Μάνου Ελευθερίου, έρχεται να αποκαταστήσει την αλήθεια για την Ελένη Παπαδάκη, μια ηθοποιό που άφησε το στίγμα της στις αρχές του 20ού αιώνα στο τότε Εθνικό θέατρο.
Τον ρόλο της Ελένης υποδύεται μια νέα αλλά σημαντική ηθοποιός, η Μαρία Κίτσου, καλλιτέχνης που απασχολεί μόνο με τη δουλειά της. Το ρόλο του βουβού εκτελεστή, ο Μάριος Μακρόπουλος.
Τι κάνει την Ελένη Παπαδάκη να παραμένει στην Ελλάδα την ώρα που έχει τη δυνατότητα να φύγει και να… ξεφύγει; Πίστευε στη δικαιοσύνη, στις γνωριμίες με τον τότε πρωθυπουργό ή στις ίδιες της τις πράξεις, ότι θα πεθάνει αθώα αλλά ελεύθερη;
Υπάρχει ένας στίχος του Ρίλκε στην παράσταση που απαγγέλλει η Ελένη: “Τις επιγνώσεις μας τις αποκτούμε πάντοτε εκ των υστέρων “. Αισθάνομαι ότι κάτι τέτοιο της συνέβη…Δε γνώριζε σίγουρα το τραγικό της φινάλε. Έχοντας σώσει η ίδια τόσους ανθρώπους από το εκτελεστικό απόσπασμα πίστεψε πως θα σωθεί. Πλήρωσε την πλάνη της σα γνήσια τραγική ηρωίδα.
Αναρωτιέμαι αν υπήρχαν στοιχεία για τη δημιουργία του τέλειου πορτρέτου, αν υπήρχαν μαρτυρίες ακόμα και από τους δυνάστες της εφόσον έπρεπε να καταθέσουν για την ίδια την ηθοποιό. Υπάρχει αντικειμενική γραφή;
Το δραματουργικό υλικό της παράστασης έχει αντληθεί από το ιστορικό αρχείο του Μάνου Ελευθερίου, ο οποίος έχει στη διάθεσή του και το πλούσιο αρχείο του Πολύβιου Μαρσάν. Η μυθοπλασία της παράστασης το χρησιμοποιεί ως κομμάτι της απολογίας της. Η ίδια η Παπαδάκη δηλαδή υπερασπίζεται τον εαυτό της, τη ζωή και την υστεροφημία της λίγο πριν την εκτέλεσή της. Μια και δε δικάστηκε ποτέ.. Εκ των πραγμάτων δηλαδή ακούμε περισσότερο την ίδια, που δεν της δόθηκε πότε αυτή η η δυνατότητα. Παρά μόνο 72 χρόνια μετά το θάνατό της…
Η παράσταση «Για την Ελένη» αναφέρεται σε διάφορα κοινωνικά φαινόμενα που τελικά όσα χρόνια και αν παρέλθουν και ανεξαρτήτως πολιτεύματος θα μας ανησυχούν, όπως ο παραγκωνισμός ενός ταλαντούχου καλλιτέχνη, μια διαγραφή για τα πιστεύω του χωρίς εκείνα να δημιουργούν προβλήματα, μια κατηγορία ενός συνανθρώπου μας χωρίς αποδεικτικά στοιχεία;
Η παράσταση δεν είναι είναι ένα λαϊκό δικαστήριο. Επικεντρώνεται στην έννοια της ετερότητας. Πόσο διαφορετική ήταν δηλαδή η ίδια και πως η διαφορετικότητά της προκαλούσε τον φθόνο. Θεατρική ιδιοφυΐα σύμφωνα με τους κριτικούς της εποχής, καλλιεργημένη, γλωσσομαθής, μεγαλοαστή, ανύπαντρη, αμφισεξουαλική, σωφερίνα, καπνίστρια.. Μια ευαίσθητη μύγα σ’ ένα χαλασμένο γάλα, όπως ήταν η δημόσια σφαίρα της εποχής της.
Η έλλειψη παιδείας και ουσιαστικής γνώσης για τη βιογραφία προσωπικοτήτων είναι ο λόγος που τα γεγονότα επαναλαμβάνονται;
Δυστυχώς νομίζω ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να αποφύγει την επανάληψη. Γι’ αυτό και η παράσταση μας έχοντας ως όχημα την Παπαδάκη έρχεται για να μας ενώσει σε ένα σύγχρονο αίτημα: στο σεβασμό στο διαφορετικό απ’ όπου κι αν προέρχεται. Μην ξεχνάτε ότι την κατέδωσαν οι συνάδελφοί της. Κι ανάμεσα σε εκείνους που την συνέλαβαν ήταν ο υποβολέας του Θεάτρου, όπου έπαιζε..
Δίνεις ένα ερώτημα προς τους αναγνώστες του δελτίου τύπου για να αναρωτηθούν, φαντάζομαι οι απαντήσεις ποικίλλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, ποια είναι η δική σου απάντηση στο ερώτημά σου; Πόσο ανεκτικοί είμαστε στο διαφορετικό, σε οτιδήποτε ξένο, όταν οι συνθήκες γύρω μας στενεύουν; Πώς καταλαβαίνουμε τα δραματικά πρόσωπα και όχι τα ίδια τα βιολογικά πρόσωπα που τα γεννάνε;
Δεν έχουμε χώρο πια σχεδόν ούτε για εμάς. Ο άλλος μοιάζει επικίνδυνος. Είναι όμως θέμα, παιδείας, αγάπης, δικαιοσύνης κι αξιοπρέπειας. Οφείλουμε να υπερασπιστούμε τη ζωή και να παλέψουμε ενάντια σε οποιαδήποτε ρατσιστική νοοτροπία.
Δεδομένου ότι έχουν περάσει από την Ελλάδα και άλλες σπουδαίες προσωπικότητες, τι ήταν εκείνο που σε έκανε να ασχοληθείς συγκεκριμένα με την ιστορία της Ελένης Παπαδάκη;
Το ότι δεν είχε μιλήσει. Δεν της δόθηκε το δικαίωμα. Ένας φίλος μου με είχε συμβουλεύσει να μην ασχοληθώ με την υπόθεση αυτή, γιατί “ενοχλεί”. Ανάμεσα στα τριάντα και πλέον επαινετικά κείμενα που γράφτηκαν για την παράσταση υπήρξε κι ένα εκτενές που χαρακτήριζε απολογητές της αστικής εξουσίας όσους ασχολούμαστε με την Παπαδάκη σήμερα. Εχθροί του λαού κτλ. Η παράσταση βέβαια κρατάει ίσες αποστάσεις. Εγκλήματα έγιναν άλλωστε κι από τις δύο πλευρές.
Ούσα ελεύθερη σκεπτόμενη, αναφέρεται στο κείμενο η φράση του Όσκαρ Ουάιλντ ότι τον «πραγματικά ελεύθερο άνθρωπο δεν το θέλει στην πραγματικότητα κανείς». Δεν θα σε ρωτήσω για την ελευθερία γιατί οι δομές της προσαρμόζονται σε κάθε άνθρωπο ξεχωριστά αλλά γιατί πιστεύεις ότι οι άνθρωποι δεν επιθυμούν τον ειλικρινή άνθρωπο, εκείνον που αυτό που θα σκεφτεί θα ξεστομίσει, εκείνον που θα αιτιολογήσει όποια κριτική του;
Είναι φράση του Όσκαρ Ουάιλντ από την Ψυχή του ανθρώπου στο σοσιαλισμό. Εκεί μάλιστα λέει: ” Η ατομική ιδιοκτησία μπαίνει εμπόδιο στην ατομικότητα κάθε στιγμή”. Η ατομικότητα, η μοναδικότητα της ανθρώπινης φύσης προϋποθέτει την ελευθερία. Αυτό δε μας διδάσκει κι η ελληνική αλλά και η ευρωπαϊκή ιστορία; Η δημόσια σφαίρα βέβαια στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια είναι τόσο τεταμένη που η ελευθερία της έκφρασης προκαλεί συχνά έριδες.
Ποιες κριτικές σε αγγίζουν ώστε να σε βάλουν σε μια διαδικασία σκέψης για την επαγγελματική σου βελτίωση ή ακόμα και να αλλάξεις κάποιες σκηνοθετικές οδηγίες κατά τη διάρκεια των παραστάσεων; Γενικά σε αγγίζουν οι κριτικές; Το θεατρικό κοινό μπορεί να ξεχωρίσει τη σπουδαιότητα του ρόλου του σκηνοθέτη;
Με αγγίζουν οι κριτικές που επικοινωνούν με τη δουλειά μου. Που συναισθάνονται. Που έχουν συναισθηματικη νοημοσύνη. Που χρησιμοποιούν σωστά ελληνικά. Που τεκμηριώνουν. Που δεν είναι μιζέρες, αλλά και δε χαρίζονται. Το κοινό είναι πολύ πιο έξυπνο από όσο οι παραγωγοί θέλουν να νομίζουν. Η σπουδαιότητα του σκηνοθέτη; Όταν αποτυχαίνει η παράσταση φταίει αυτός, όταν πετυχαίνει οφείλεται σε όλους. Είναι λίγο σαν την πολιτική. Απαιτεί συνθετική σκέψη η δουλειά του σκηνοθέτη. Θα ήταν χρήσιμο, νομίζω, οι ηθοποιοί να σκηνοθετήσουν έστω για μια φορά. Θα έμπαιναν στη θέση του άλλου. Του εκάστοτε άλλου που κάθε φορά έχουν να συναναστραφούν. Έστω και για λίγο.
Συνήθως στις βιογραφίες αναφέρονται τα θετικά στοιχεία της προσωπικότητας ενός καλλιτέχνη, είναι περισσότερο μυθιστορηματική αφήγηση για τον βίο ενός προσώπου που έχει φύγει από τη ζωή. Τι είναι εκείνο που κάνει τη συγκεκριμένη βιογραφία να είναι αντικειμενική;
Το ότι επικεντρώνεται στις τελευταίες στιγμές του προσώπου. Στο τέλος αισθάνομαι φαίνεται ο χαρακτήρας μας. Σε αυτές τις τελευταίες στιγμές μπορείς να καταλάβεις πολλά για τον άλλον. Για το αίνιγμα της προσωπικότητας του. Αλλά τότε είναι αργά. Ο χρόνος έχει τελειώσει..
“Για την Ελένη”
Από Δευτέρα 9 Οκτωβρίου, κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00
Κείμενο – Σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης
Ερμηνεύουν: Μαρία Κίτσου (στο ρόλο της Ελένης) και Μάριος Μακρόπουλος (στο ρόλο του βουβού εκτελεστή της).
Θέατρο Σταθμός, Βίκτωρος Ουγκώ 55, (στάση μετρό) Μεταξουργείο (Τηλ.:211 40 36 322)
