Τέχνη και Κανόνες
Δεν θα αναφερθώ σε καμία αυθεντία με το κείμενο αυτό, μα θα σας γράψω με απλότητα τις απαντήσεις μου στις ερωτήσεις ενός φίλου σχετικά με την τέχνη. Αφορμή στάθηκε η απόρριψη ενός έργου μου σε ένα διαδικτυακό διαγωνισμό character design λόγω ανεπάρκειας στην τήρηση των κανονισμών από μέρους μου. Οι κανόνες αφορούσαν το τι είναι αποδεκτό ως character design.
Στην αρχή θεώρησα ότι οι περιορισμοί αυτοί αφορούν αποκλειστικά τους συγκεκριμένους διοργανωτές, έτσι ρώτησα μερικούς σκιτσογράφους και animators που γνωρίζω να πουν τη γνώμη τους πάνω στο θέμα. Προς έκπληξή μου, όσοι ήξεραν να απαντήσουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, συμφωνούσαν πως το έργο μου δεν αποτελεί character design αλλά κάτι άλλο. Αυτό δεν είναι πρόβλημα βέβαια, παρά μόνο αν αναλογιστεί κανείς πως το σχέδιό μου ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε, από εμένα, ως character design. Λοιπόν, τι συμβαίνει;
Αν σκεφτούμε πως η ετυμολογία της λέξης «τέχνη» συνδέεται με τη γέννηση, περιμένουμε και το αποτέλεσμα που δίνει κάθε καλλιτέχνης να είναι τόσο μοναδικό όσο και ο ίδιος. Οι καλλιτέχνες φέρνουν ασταμάτητα στον κόσμο τα παιδιά τους, και επιτρέπουν σε όλους μας να τα μεγαλώσουμε κατά πως νομίζουμε. Μπορεί ένα έργο να μη σου αρέσει, να μην το αποδέχεσαι ως τέτοιο, να το ερμηνεύεις με τον τρόπο σου ή να αδιαφορείς γι’ αυτό, όμως είναι μια πραγματικότητα από τη στιγμή που το έφερε κάποιος στον κόσμο, με τον τρόπο που επέλεξε να το κάνει. Εγώ ας πούμε έφτιαξα έναν ήρωα, τον οποίο θα μπορούσα να τον έχω κεντρικό σε μια ιστορία ή σε ένα κινούμενο σχέδιο και αυτό για μένα θα ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον. Ποιος θα με σταματήσει, από κάτι που βρίσκω σημαντικό να κάνω, προτάσσοντας μερικούς κανόνες που εξηγούν το πόσο λάθος σκέφτομαι; Η ιδέα, ο χρόνος και ο κόπος του καλλιτέχνη αφορά την ανθρωπότητα και έχει αξία ακόμα κι όταν δεν αναγνωρίζεται. Ένα πρωτότυπο έργο που γεννήθηκε με την ένωση της ψυχής και του λόγου είναι τέχνη όπως ακριβώς η ένωση ενός ωαρίου και ενός σπερματοζωαρίου είναι παιδί. Τόσο σαφές και απλό. Οι κανόνες του καθενός και της κάθε ομάδας για την τέχνη είναι πολύ καλοί, αλλά γίνονται μια εύκολη φυλακή και αυτό θα το αναφέρω ξανά παρακάτω.
Μα καλά, θα μου πείτε, έτσι όπως τα λες όλοι μπορούν να γίνουν καλλιτέχνες! Ναι, αλλά πριν βιαστείτε να σας πω πως αυτό είναι αδύνατον και για πολύ καιρό ακόμα θα παραμείνει αδύνατον. Μια κοινωνία που απαρτίζεται μόνο από καλλιτέχνες θα ήταν μια τέλεια κοινωνία. Θα ήταν, επίσης, μια κοινωνία που είναι παιδί-αρχική, αν μπορώ να το θέσω έτσι, και όχι μητριαρχική ή πατριαρχική. Όλοι μπορούμε να πάρουμε τον τίτλο του καλλιτέχνη -και θα τον δικαιούμαστε- αν είμαστε δημιουργοί έργων, το θέμα είναι όμως τι ποιότητας καλλιτέχνες θα είμαστε. Η ποιότητα της τέχνης είναι ένας τεράστιος λαβύρινθος που έχει μπερδέψει πολύ κόσμο. Μπορεί μέσα σε ένα σούπερ μάρκετ να υπάρχει ένας πίνακας ζωγραφικής; Ναι, φυσικά μπορεί. Θα σας το εξηγήσω αμέσως.
Φανταστείτε την τέχνη σαν ένα παγκόσμιο παιχνίδι τέτρις στο οποίο συμμετέχουμε όλοι. Όλοι προσπαθούμε να γεμίσουμε τα κενά της τέχνης, μα μόλις το καταφέρνουμε αμέσως η στάθμη χαμηλώνει και στήνουμε ξανά, με τον τρόπο που ο καθένας καταλαβαίνει, τα κυβάκια μας στα κενά. Αυτή η στάθμη του τέτρις που όλο χαμηλώνει είναι η ποιότητα της τέχνης και είναι μια ποιότητα που έχει μια δυναμική και μια απίστευτη κινητικότητα. Κανείς δεν είναι παντογνώστης για να μπορεί να την ορίσει με ακρίβεια που βρίσκεται κάθε στιγμή. Υπάρχουν καλλιτέχνες με κακής ποιότητας έργα που αφήνουν τρύπες στο τέτρις εμποδίζοντας και άλλους να τις γεμίσουν. Επίσης υπάρχουν καλλιτέχνες με υψηλής ποιότητας έργα που βάζουν τον πήχη πολύ ψηλά και κανείς δεν καταλαβαίνει τι κάνουν, μιας και το ζήτημα δεν είναι να πάμε ψηλά αλλά να γεμίσουμε τα κενά σε αυτό το παιχνίδι. Οι πρώτοι είναι οι εργάτες της τέχνης, είτε καλοί είτε κακοί, και οι δεύτεροι είναι αυτοί που σπάνε τους κανόνες και που ξεκινάνε ένα νέο μονοπάτι ορίζοντας την απόσταση που έχουν και όλοι οι υπόλοιποι να διανύσουν.
Συνοπτικά, και για να απαντήσω στην ερώτηση, η στάθμη χαμηλώνει όταν ο μέσος όρος της ποιότητας των παραγόμενων έργων παγκοσμίως έχει αυξηθεί τόσο που, πια, όσα θεωρούσαμε αξεπέραστα τα βρίσκουμε να είναι εύκολο να τα παράγουμε και οι ίδιοι. Τότε, τη μέρα δηλαδή που όλοι θα μπορούν να ζωγραφίσουν σαν τον Μιχαήλ Άγγελο, θα είναι η μέρα που θα πωλούνται έργα ισάξια με την Καπέλα Σιστίνα στο σούπερ μάρκετ.
Εδώ έρχονται και οι κανόνες που με απέκλεισαν από το διαγωνισμό, για τους οποίους σας υποσχέθηκα να μιλήσω. Γενικώς υπάρχει αυτή η τακτική: να καθορίζεται, από τους γνώστες ενός αντικειμένου, ένα εύρος κανόνων με βάση τους οποίους θα λειτουργήσουν όλοι σε σχέση με αυτό το αντικείμενο. Για παράδειγμα αν θέλω εγώ να φτιάξω έναν ήρωα σε ένα παραμύθι, αν ήμουν καλή μαθήτρια εκεί που με δίδαξαν σχέδιο, θα ξέρω τους κανόνες που καθορίζουν πώς να φτιάξω αυτόν τον ήρωα. Για να γίνει αποδεκτός πρέπει να έχει, εκτός των άλλων, ξεκάθαρα χαρακτηριστικά στο πρόσωπο. Το αστείο είναι πως στο σχέδιό μου δεν έσπασα καν τον κανόνα, απλά τον ελαστικοποίησα και έφτιαξα πρόσωπο στον ήρωά μου – αλλά ένα πρόσωπο που δεν ήταν εύκολα αντιληπτό για κάποιον που δεν ήθελε να το δει ή να το ερμηνεύσει. Αν, αντ’ αυτού, λειτουργούσα με στόχο να δώσω ένα υψηλής ποιότητας έργο θα είχα σπάσει τον κανόνα και δε θα είχα φτιάξει καν πρόσωπο. Αυτό μαζί με μερικά άλλα πράγματα που πάλι θα έσπαγαν τους κανόνες θα όριζαν ένα νέο τρόπο δημιουργίας ηρώων και αυτό δε θα αναγνωριζόταν ως εξαιρετικό για την τέχνη του character design μέχρι να πλησιάσει κοντά σε αυτήν την ιδέα η διανόηση της κοινής γνώμης όσων ασχολούνται με το αντικείμενο σοβαρά. Είναι, άρα, πολύ μεγάλη η απόσταση κάποιου που απλά παίζει και δοκιμάζει τα όρια του κανόνα από κάποιον που σπάει τον κανόνα.
Η πρόοδος έρχεται πακέτο με την παραδοχή ότι οι κανόνες είναι για να σπάνε και οι εξαιρέσεις για να οδηγούν το πλήθος. Μέχρι στιγμής οι περισσότεροι καθηγητές που προσπάθησαν να με διδάξουν τέχνη ενδιαφέρονταν περισσότερο να διευκολύνουν τον εαυτό τους παρά τη φαντασία μου. Ο μοναδικός λόγος που το παιχνίδι της τέχνης δεν κινείται πιο γρήγορα προς όφελος όλων μας είναι γιατί οι δάσκαλοι τέχνης κατά μέσο όρο δεν βρίσκουν λύσεις που θα οδηγήσουν τις εξαιρέσεις να σπάσουν τους κανόνες. Υπάρχει κάποιος να διδάξει τους δασκάλους; Φυσικά, οι ιστορικοί τέχνης μπορούν. Ένας ιστορικός τέχνης γνωρίζει τις στάθμες ποιότητας που πέρασαν στο παρελθόν στο παγκόσμιο παιχνίδι τέτρις, γνωρίζει όλους τους κανόνες που έσπασαν και ίσως μπορεί να αναγνωρίσει και κάποια εξαίρεση όταν εμφανιστεί. Να θυμάστε, ωστόσο, πως αναφέρομαι σε ιστορικούς τέχνης που υπηρετούν την τέχνη αποκλειστικά και δε λειτουργούν ως υπάλληλοι κάποιου συμφέροντος.
Θα κλείσω απαντώντας μια ερώτηση που μου άρεσε πολύ και ήταν η εξής: «Πως φαντάζεστε τον αυριανό γκαλερίστα;». Μου ήρθε να γελάσω όταν τον φαντάστηκα γιατί τον σκέφτηκα σαν έναν πολυάσχολο επιχειρηματία, με ένα μαγαζί franchise και καμιά δεκαριά υπαλλήλους. Δε θα πουλάνε τέχνη αλλά θα είναι όλοι επί ποδός για να εξυπηρετήσουν τον κόσμο που μπαινοβγαίνει ψωνίζοντας ιδέες. Σε μια κοινωνία γεμάτη καλλιτέχνες οι εξαιρετικές ιδέες θα είναι όλο και πιο δυσεύρετες, ενώ έργα τέχνης ο καθένας θα μπορεί να φτιάξει και μόνος του, να ανταλλάξει με φίλους του ή να τα βρει στο σούπερ μάρκετ.
Κατερίνα Σοπίδη
28 Δεκέμβρη 2015
Character Design by ΣΟΠ
Theme: Shaolin Monk
